Aralash son

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI
Sirdaryo viloyati Boyovut tumani 18-umumiy o`rta ta’lim
maktabining matematika fani o’qituvchisi

Jalilova Barnoning
5-sinf Matematika fanidan
“ARALASH SONLAR”
Mavzusidagi bir soatlik

BOYOVUT-2018

Sinf: 5.
Fan: Matematika
Mavzu: Aralash sonlar.
Darsning maqsadlari:
1. Ta’limiy: Aralash sonlar haqida o’quvchilarga bilim berish,
ko’nikma, malaka hosil qilish.
2. Tarbiyaviy: O’quvchilarni matematikaga bo’lgan qiziqishlarini
kuchaytirish.
3. Rivojlantiruvchi: O’quvchilarda matematik qobiliyatni o’stirish,
dunyoqarashni rivojlantirish.
Darsda qo`llaniladigan kompetensiyalar:TK-1, TK-4, TK-6, FK-1, FK-2
Dars turi: no’ananaviy.
Dars usullari: mulohaza yuritish, savol-javob, bahs-munozara.
Dars jihozlari: ko’rgazmalar, tarqatmalar, kichik test.
Dars mazmuni:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Tashkiliy qism.
O’tilgan mavzuni takrorlash.
Yangi mavzu bayoni.
Mustaxkamlash.
Darsni yakunlash.
Uyga vazifa berish
Darsning borishi:
I. Tashkiliy qism:

1.
2.
3.
4.

Salomlashish.
Davomatni aniqlash.
Daftarlarni almashtirish.
O’quvchilarni yangi darsga tayyorlash.

O’quvchilar: Assalomu alaykum!
Xush kelibsiz aziz ustoz!
O’qituvchi: Vaalaykum assalom!
Oqituvchi: Qani navbatchi bugun,
Asli o’zi qaysi kun?
O’quvchi: Bugun sana 27-yanvar 2018-yil,
haftaning 2-kuni, 2-kuni seshanba.

2. O’tilgan mavzuni takrorlash.

Oqituvchi: O’tgan dars mavzuimiz bo’lgandi nima?
O’quvchi: O’tgan darsda biz “Bo’lish va kasrlar” mavzusini o’rgangan edik.
Sinf o’quvchilarini 2 guruhga bo’lamiz.
1-guruh surat
2-guruh maxraj
O’quvchi: 5 ballga
kartochka.
4 ballga

kartochka.

3 ballga

kartochka.

1-guruh savollari:
1. Narsalarni sanashda ishlatiladigan sonlar.
2. To’g’ri chiziqning ikki tomonidan chegaralangan qismi.
3. Ayirishdan chiqadigan natija
4. Sonning ikkinchi darajasi.
5. Sonning uchinchi darajasi.
6. Sonni “0” ga ko’paytirsak necha?
7. “2” ga bo’linadigan sonlar.
8. “10” ga qanday sonlar qoldiqsiz bo’linadi?
9. Tekislikning aylana bilan chegaralangan bo’lagi.
10.
Aylananing ixtiyoriy ikki nuqtasini tutashtiruvchi kesma.
11.
Markazdan o’tuvchi vatar.
2-guruh savollari:
1. Qo’shishdan chiqadigan natija.
2. a+b=b+a qo’shishning qaysi qonuni
3. Ko’paytirishdagi birinchi komponent.
4. Bir xil ko’paytuvchilarni qisqa usulda yozish.
5. To’rtburchak tomonlari uzunliklari yig’indisi.
6. Hamma tomonlari teng to’g’ri to’rtburchak.
7. Tarkibida noma’lum qatnashgan tenglik.
8. Faqat birga va o’zigagina bo’linadigan sonlar.
9. Bir nuqtadan teng uzoqlashgan nuqtalardan iborat yopiq shakl.
10.
Surati maxrajidan kata kasr
Oqituvchi: Doskaga har 2 guruhdan 1 tadan o’quvchi chiqib misollar yechadi.
1-guruh. Rasmdan foydalanib, natural sonni kasr ko’rinishida yozing.

2=

4

2-guruh. Rasmdan foydalanib, natural sonni kasr ko’rinishida yozing.

3=

6

O’qituvchi: O’tgan mavzuni yaxshi o’zlashtiribsizlar.
3. Yangi mavzu bayoni:
Doskaga bugungi sana yoziladi.
Mavzu: Aralash sonlar.
Yangi mavzu haqida tushuncha beriladi
1-misol. 4 ta olmani uchta bolaga teng bo’lib bering (1. a-rasm)
Yechish: Masalani 2 xil usulda yechish mumkin.
1-usul. Har bir olmani 3 ta teng bo’lakka bo’lamiz (1.b-rasm) va har bir bolaga 4
bo’lakdan beramiz. Natijada har bir bolaga olmaning 4 qismi tegadi (1.d-rasm).
3

a)

b)

d)

1-rasm
2-usul. Oldin bolalarga bittadan butun olma beramiz. So’ng qolgan 1 ta olmani 3
bo’lakka bo’lib, har bir bolaga bir bo’lakdan beramiz. Natijada har bir bolaga bitta
butun olma va olmaning

1
1
qismi, jami 1+ qismi tegadi (2-rasm).
3
3

2-rasm
Demak,

4
1
= 1+
3
3

ekan .1 + 1 yig’indi qisqacha 1 1 shaklida yozish
3

3

qabul qilingan va u “bir butun uchdan bir” deb o’qiladi
No’to’g’ri kasrni aralash son ko’rinishida ifodalash.
9
1
1
= 2+ = 2
4
4
4

9 │4
8 2

bo’luvchi
to’liqsiz bo’linma

maxraj
butun qism

1

qoldiq

surat

Aralash sonni noto’g’ri kasr ko’rinishida ifodalash:
Aralash sonni noto’g’ri kasr ko’rinishida ifodalash uchun:

2

2

1
4

3 13
=
5 5

1) sonning butun qismini mahrajiga ko’paytiriladi;
2) hosil bo’lgan ko’paytmaga surati qo’shiladi;
3) noto’g’ri kasr suratiga hosil bo’lgan yig’ndi,
maxrajigaesa kasr qismi maxraji yoziladi.
4.Mustahkamlash:
Kichik guruhlar bilan ishlanadi. Guruh ikki guruhga bo’linadi va ularga quyidagi
misollar beriladi.
Misol: 1-guruh
Sonni butun va kasr qismini aralash son ko’rinishida ifodalang
5
5
3
3
a) 2 = 2 +
d) 1 = 1 +
b)

4

14
14
9
9
4 = 4+
11
11

e) 12

4

9
9
= 12 +
31
31

Masala. 1-guruh
Oila bir haftada 12 kg kartoshka iste’mol qildi. Oila bir kunda o’rtacha necha
kilogram kartoshka iste’mol qilganini toping. Javobni aralash son ko’rinishida
ifodalang.
12
5
Yechish: = 12 : 7 = 1
7

5
7

Javob: 1 kg.

7

Misol: 2-guruh
Qo’shishni bajaring va natijani aralash son ko’rinishida ifodalang.
a) 3 + 4 = 7 = 1 2
b) 9 + 14 = 23 = 1 11
d)

5 5 5
5
7 5 12
4
+ =
=1
8 8 8
12

e)

12 12 12
12
13 14 27
2
+
=
=1
25 25 25
25

Masala: 2-guruh
Uzunligi 2 9 m bo’lgan sim, har biri
15

1
m
15

bo’lgan bo’laklarga bo’lindi. Necha

bo’lak sim hosil bo’ldi?
Yechish: 1m ni ichida 1 m 15 ta bor, yana 1m ni ichida
15

ichida

1
m
15

9 ta bor. Demak,

2

9
mda
15

1
m
15

15 ta bor,

9
m
15

ni

jami 15+15+9=39 ta bo’lak bor.

Javob: 39 ta.
Mavzuni qay darajada ozlashtirganliklarini aniqlash maqsadida o’quvchilardan
test olinadi.

1.
a)

Test.
yig’indini aralash son ko’rinishida yozing.

2 4
+ =
5 5
1
1
b) 2 1
5
5

c)

6
5

6/5

2. 6 km 200m ni kilometrda ifodalang.
a) 6 200
b) 6 2
c) to’g’ri javob a,b
3.
a)

1000
19
aralash
8
5
2
8

10

son ko’rinishida ifodalang.
b) 1

5
8

c) to’g’ri javob yo’q.

5 .Yakuniy qism:
Dars yuzasidan savollarga javob beriladi
G`olib guruh e’lon qilinadi, o’quvchilar baholanadi
Ballar qayd qilinadi
6 . Uyga vazifa berish:
Uyga vazifa mavzuni o’zlashtirish va 17-18-misollarni yechish.

Name:
Description:

…